Beslenme Uzmanı Prof. Dr. Muazzez Garipağaoğlu, D vitamininin çocuklarda sağlıklı kemik gelişimi etkisi ile ilgili merak edilenleri cevapladı.
D vitamininin çocuklar için önemi nedir?
D vitamini, kemikler başta olmak üzere, vücudun genel sağlığı ve iyiliği için hayati öneme sahiptir. D vitamini kalsiyum ile birlikte, kemik yapımından sorumludur. Kemiğin yapıtaşlarından biri olan Kalsiyumun kemiklere yerleşmesi ancak D vitamini ile mümkündür. Bu nedenle kalsiyumun tek başına alınması, kemik sağlığı için maalesef yeterli değildir. Bu yüzden de D vitamininin vücutta yeterli miktarda bulunması şarttır.
Son yıllarda D vitamini eksikliği, Türkiye dahil tüm dünyada sık görülen sağlık sorunlarının başında geliyor. Yetişkinlerde birçok hastalığa zemin hazırlayan bu eksiklik çocuklarda da sık karşılaşılan bir durum olarak dikkat çekiyor. Yapılan araştırmalar, obezite ve alerji vakalarının çoğunda, D Vitamini eksikliğinin görüldüğünü ortaya koyuyor.
Çocuklardaki D vitamini eksikliğinden anne adayları ya da annelerdeki D vitamini eksikliği sorumlu tutulmaktadır. Bu nedenle doğurganlık çağındaki kadınlar için D vitamini önemli bir vitamindir. Kemik ve dişlerin gelişiminden sorumlu olan D vitamini, anne karnından başlayarak, yaşam boyu önemini korur. Ülkemizde gebe kadınlar arasında D vitamini yetersizliğinin yaygın olduğu biliniyor. Bu durumun en önemli nedeni, güneş ışınlarından yeterince yararlanamamak olduğunu söyleyebiliriz. Güneş ışınlarını yeterince almayan kadınlara, gebelik döneminde D vitamini destek olarak öneriliyor. Aksi halde, erken bebeklik döneminde, D vitamini yetersizliği riski artar. Gebelerde olduğu gibi emziren kadınlar arasında da D vitamini eksikliğinin yaygın olduğu belirtilmektedir.
Anne sütü yeni doğan bir bebek için en ideal, mucizevi, yeri doldurulamayan bir besindir. Bununla beraber anne sütünün yetersiz kaldığı tek besin ögesi, D vitaminidir. Bu nedenle hemen hemen tüm dünyada, bebeklik döneminden başlayarak, D vitamini destek programları uygulanıyor. Ülkemizde 2005 yılından bu yana, T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından “D Vitamini Yetersizliğinin Önlenmesi ve Kemik Sağlığının Geliştirilmesi Programı” kapsamında, 0-12 aylık bebeklere 400 IU/gün (10 mikrogram) ücretsiz D vitamini desteği yapılmaktadır.
D vitamini eksikliğinde ortaya çıkan sorunlar ile ilgili bilgi alabilir miyiz?
Dünyada olduğu gibi Ülkemizde de D vitamini eksikliği sık görülen sağlık sorunlarının başında geliyor. Kanserden diyabete, depresyondan osteoporoza kadar birçok sağlık sorununa zemin hazırlayan bu eksikliğin, son yıllarda çocuklar arasında da oldukça yaygın olduğu, alerji vakalarının çoğunda D Vitamini eksikliğinin görüldüğü belirtiliyor.
D vitamini, kalsiyumun kemiklere yerleşmesini sağlar. Besinlerle yeterli kalsiyum alınamadığında, kemiklerden kana kalsiyum çekilir. Çoğunlukla gebelik döneminde, özellikle de sık gebeliklerde rastlanan bu durum, kemiklerde yumuşamaya (Osteomalazi) neden olur.
D vitamini yetersizliğinde, küçük çocuklarda Raşitizm ya da Rikets olarak adlandırılan bir hastalık ortaya çıkar. Hastalığın belirtileri arasında; bacaklarda eğrilik, terleme, iştahsızlık, kilo alamama, diş çıkarmada gecikme, ilerlemiş vakalarda kemik kırıkları, el bileğinde genişleme, gelişme geriliği gibi bulgular yer alır.
D vitamini eksikliği, bağışıklık sistemini zayıflatır. Bu durum, enfeksiyon hastalıkları başta olmak üzere pek çok hastalık için risk faktörü oluşturur.
D vitamini eksikliği ayrıca günümüzde hemen her yaşta sık rastlanan insülin direncine ve obeziteye neden olmaktadır.
D vitamini eksikliğinin belirtileri nelerdir?
Günümüzde her 5 kişiden 3’ünde D vitamini eksikliği bulunuyor. Ancak kişiler bunu fark etmekte zorlanıyor. D vitamini eksikliğinin başlıca belirtileri arasında; kas ağrısı, halsizlik, nedensiz mutsuzluk, aşırı saç dökülmesi, unutkanlık, gece huzursuzlukları, aşırı terleme, renk solukluğu, iştahsızlık ve isteksizlik yer alır. D vitamini eksikliği ayrıca kemik ve kas güçsüzlüğüne de sebep olur. Bu gibi nedenler bir araya geldiğinde, hemen bir test yaptırmak gerekir. Çünkü D vitamini eksikliği, kan testi sonucuyla teşhis edilir. Kandaki D vitamini düzeyinin belirlenmesinde, “25(OH)vitamin D” ölçümü yapılmaktadır.
Laboratuvarda ölçülen 25(OH)vitamin D düzeyi:
20 ng/ml altında ise D vitamini eksikliği,
20-30ng/ml arasında ise D vitamini yetersizliği,
30 ng/ml’den yüksek ise normal D vitamini düzeyi olarak değerlendirilmektedir.
Vücudumuzun gerekli oranda D vitamini ihtiyacını karşılayabilmek için güneş ışığından nasıl ve hangi zamanlarda faydalanabiliriz?
Ülkemiz bol güneş alan bir coğrafyada bulunmaktadır. Güneş ışınları, kış ayları haricinde D vitamini sentezi için yeterli düzeydedir. Günlük D vitamini gereksinimini karşılayabilmek için her gün ortalama 20 dakika güneşlenmek yeterlidir. D vitamini yağda eriyen bir vitamindir. Vücuttan herhangi bir şekilde atılmaz, karaciğerde depolanır. Bu özelliği nedeniyle, yaz aylarındaki yeterli güneşlenme ile kış için gerekli D vitamini deposu sağlanabilir.
D vitamini sentezi için en uygun zaman, güneşin dik geldiği 11.00–15.00 saatleri arasıdır. Bu saatler arasında eller ve yüzün günde ortalama 20 dakika ya da haftada en az 2 saat olmak üzere direkt güneş ışığına tutulması gerekmektedir.
Anneler, bebeklerinin ve çocuklarının ihtiyaç duyduğu D vitamini ihtiyacını karşılamak için neler yapabilirler?
Ana kaynağı güneş ışınları olan D vitaminini vücut kendiliğinden üretemiyor. Günlük D vitamini gereksinimi 15 mikrogram ya da 600 IU’dur (İnternasyonel ünite). Bu miktardaki gereksinimi besinlerle karşılamak mümkün değildir. Çünkü çok iyi dengelenmiş beslenme programları ile ancak 2 ila 4 mikrogram D vitamini alınabiliyor.
Yeterli D vitamini sentezi için çocukların özellikle yaz aylarında güneş ışınlarından yeterince faydalanmaları gerekir. Bunun için annelerin çocuklarının oyun oynama, yüzme, bisiklete binme gibi aktivitelerle ev dışında daha fazla zaman geçirmelerine olanak sağlamaları önemlidir.
Güneş ışınlarının az olduğu ülkeler başta olmak üzere günümüzde birçok ülkede D vitamini ile zenginleştirilmiş besinler bulunmaktadır. Bu besinler ile toplumun D vitamini durumunun iyileştirilmesi, desteklenmesi hedeflenmektedir. İşte bu noktada ülkemizde bir ilk olarak özel bir firma tarafından D vitamini ile zenginleştirilmiş PEYNİR üretilmiştir. Kalsiyum ve protein deposu olan peynirin, D vitamini ile zenginleştirilmesi, kemik sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Çocukların seveceği ve kolay tüketeceği türden hazırlanmış ve D vitamini ile zenginleştirilmiş bu peynirleri, annelerin sadece kahvaltıda değil, diğer ana ve ara öğünlerde de çocuklarına sunmaları, beslenme çantalarından eksik etmemelerini tavsiye ediyorum.
Kalsiyum ile D Vitamini arasındaki ilişkiyi açıklayabilir misiniz?
D vitamini, kalsiyumun kemiklere yerleşmesinin tek şartı. Yeni doğmuş bir bebeğin vücudunda ortalama 30g, yetişkinde 1000-1200g kalsiyum bulunur. Vücuttaki kalsiyumun %99’u kemik ve dişlerde yerleşmiştir. Çocukların günlük kalsiyum gereksinimi 800-1000mg’dır. Kalsiyumun ana kaynağı süt, yoğurt, peynir ve bunlardan üretilen besinlerdir. Besinlerle alınan kalsiyumun kemiklere yerleşebilmesi için mutlaka D vitaminine ihtiyaç vardır. D vitamini, kalsiyumun bağırsaklardan emilmesini sağlar. Bu özelliği ile D vitamini hayati önem taşır. Organizma, D vitamini olmadan kemik kütlesini en uygun şekilde koruyup, devam ettiremez. Bu nedenle sağlam kemiklere sahip olabilmek için bir yandan kalsiyumdan zengin besinleri tüketmek, diğer yandan yeterince güneşlenerek D vitamini almak gerekiyor. Kalsiyumu tek başına almak yeterli değildir.
Ülkemizde D vitamini ile zenginleştirilmiş ve çocuklara uygun ürünler var mı? Annelere bu konuda önerileriniz neler olur?
Ülkemizde zengin kalsiyum ve protein içeriği ile çocukların gelişimine katkı sunan peynir, artık D vitamini ile zenginleştirilmiş şekilde de tüketicilerle buluşuyor. D vitamini ile zenginleştirilmiş peynir çeşitlerini yeterli miktarda tüketen çocuklar, kalsiyum gereksinimlerini karşılarken; D vitamini desteği de yapmış olurlar. D vitamini ile zenginleştirilmiş Misto, Burgu, taze beyaz ve taze kaşar peynirlerinin 100 gramı, 2 yaş ve üzeri tüm bireylerin günlük D vitamini gereksiniminin %33’ünü karşılar.
